Trường THPT Chuyên Nguyễn Trãi thành lập vào năm 1984 với tên gọi ban đầu là trường Phổ thông Năng khiếu Hải Hưng (từ năm 1997 đổi tên là trường THPT Chuyên Nguyễn Trãi). Ngay từ những ngày đầu tiên thành lập trường, Ban Giám hiệu đã có ý tưởng xây dựng cho riêng trường một biểu tượng riêng với nhiều ý nghĩa thể hiện được mục tiêu đào tạo của trường cũng như truyền thống hiếu học, tôn sư trọng đạo của con người tỉnh Đông.

Trường THPT Chuyên Nguyễn Trãi tỉnh Hải Dương được thành lập vào ngày 22/12/1984 (từ khi thành lập đến năm 1997 trường mang tên là trường Phổ thông Năng khiếu Hải Hưng) với nhiệm vụ và mục tiêu là phát hiện, khai nguồn, bồi dưỡng học sinh giỏi phục vụ chiến lược đào tạo nhân tài cho địa phương và cho đất nước.

Nguyễn Trãi (1380-1442), hiệu là Ức Trai, quê ở Chi Ngại (nay thuộc Chí Linh, Hải Dương) sau rời về làng Ngọc Ổi (nay thuộc huyện Nhị Khê, Thường Tín, Hà Tây). Cha là Nguyễn Phi Khanh, một học trò nghèo, học giỏi, đỗ Thái học sinh. Mẹ là Trần Thị Thái, con quan tư đồ Trần Nguyên Đán, dòng dõi quí tộc. Ông ngoại và cha đều là người có lòng yêu nước thương dân. Nguyễn Trái đã được thừa hưởng tấm lòng vì dân vì nước ấy.

Trường THPT Chuyên Nguyễn Trãi (trước đây là trường Phổ thông năng khiếu Hải Hưng) được thành lập năm 1984. Tiền thân của trường là lớp chuyên Toán của tỉnh Hải Hưng. Nhà trường dự định tổ chức kỷ niệm 25 năm thành lập trường và 45 năm thành lập lớp chuyên Toán Hải Hưng vào trung tuần tháng 11/2009.

Nguyễn Trãi sinh năm 1380, hiệu là Ức Trai, quê ở Chi Ngại (Chí Linh, Hải Dương) sau dời về Nhị Khê (Thường Tín, Hà Tây). Cha là Nguyễn Phi Khanh, một học trò nghèo, học giỏi, đỗ thái học sinh (tiến sĩ). Mẹ là Trần Thị Thái, con Trần Nguyên Đán, một qúy tộc đời Trần.