Nói đến Nguyễn Trãi người ta thường nhớ đến hình ảnh một vị anh hùng dân tộc, một nhà tư tưởng và văn hóa lỗi lạc. Được vinh dự mang tên ông, trường trung học phổ thông Chuyên Nguyễn Trãi đã không phụ sự kỳ vọng của lãnh đạo, nhân dân Hải Dương - trở thành điểm đến ước mơ của mọi thế hệ học sinh phổ thông trong tỉnh, lá cờ đầu của ngành giáo dục Hải Dương. Đối với cả nước, khi nhắc đến Chuyên Nguyễn Trãi là nhắc đến một thương hiệu đã được khẳng định qua năm tháng. Tầm ảnh hưởng của trường không chỉ còn giới hạn trong phạm vi tỉnh Hải Dương mà lan rộng trong cả nước. Chuyên Nguyễn Trãi là một trong 15 trường chuyên trọng điểm của cả nước, thành tích học sinh giỏi Quốc gia, Quốc tế luôn đứng trong top đầu thành tích của cả nước. Đối với các trường đại học và các cơ quan tuyển dụng, chỉ riêng việc đã từng là học sinh Chuyên Nguyễn Trãi cũng đã là sự đảm bảo cho một con người được đào tạo toàn diện, dám nghĩ, dám làm và dám đương đầu với mọi sự thay đổi.
Logo trường THPT chuyên Nguyễn Trãi - Hải Dương
Thương hiệu mà Chuyên Nguyễn Trãi xây dựng được là thành quả của nhiều năm tháng phấn đấu của các thế hệ thầy và trò. Tiền thân của trường là các lớp Toán đặc biệt ra đời trong những năm tháng ác liệt nhất của cuộc chiến tranh chống Mĩ cứu nước, khi việc dạy và học luôn gắn liền với hầm sâu vách đất, với bom đạn và sơ tán…. Sau 20 năm, hơn 500 học sinh của 59 lớp chuyên Toán đã trưởng thành. Rất nhiều người trong số họ đã trở thành các nhà khoa học, các vị lãnh đạo của tỉnh và Nhà nước. Lịch sử trường THPT Chuyên Nguyễn Trãi, không thể quên những ngày gian lao đó, không quên tên tuổi những người nhóm lên ngọn lửa đầu tiên như thầy Trần Phi, thầy Trần Văn Vuông, thầy Lê Huy Phách... Chính họ, trong những năm tháng mưa bom bão đạn, những năm tháng khó khăn của thời hậu chiến, đã gieo cho học trò của mình tình yêu đất nước, tình yêu khoa học, ý chí vươn lên trong cuộc sống.
Ngày 28 tháng 9 năm 1984, trên cơ sở lớp Toán đặc biệt, trường Phổ thông Năng khiếu Hải Hưng được thành lập. Sau 20 năm, lần đầu tiên thầy và trò lớp Toán đặc biệt có được ngôi trường riêng của mình. Cũng là lần đầu tiên, ngoài hệ thống các lớp chuyên Toán đã hình thành các bộ môn chuyên khác: Vật lý, Văn, Tiếng Nga,… Với nhiệm vụ vẻ vang nhưng cũng rất đỗi nặng nề mà ngành giáo dục và nhân dân giao phó là phát hiện, khơi nguồn, bồi dưỡng học sinh giỏi phục vụ chiến lược đào tạo nhân tài cho địa phương và cho đất nước, suốt những năm qua, trải qua bao thời kì với bao khó khăn, thử thách, các thế hệ thầy và trò nhà trường đã có những bước đi vững chắc, góp công xây dựng truyền thống dạy tốt - học tốt, phục vụ cho công cuộc phát triển của đất nước trong thời kì mới.
Những năm đầu thành lập, trường gặp muôn vàn khó khăn: cơ sở vật chất chật hẹp, thiếu tiện nghi, đội ngũ giáo viên mỏng, việc thích nghi từ giảng dạy từ môi trường đại trà sang môi trường chuyên không phải là việc có thể làm trong một sớm một chiều. Tuy vậy, những thầy cô giáo thế hệ đầu tiên của nhà trường như cô Nguyễn Bạch Vân (Hiệu trưởng đầu tiên của trường), thầy Hoàng Năng Thân, thầy Trần Quang Vị, thầy Lê Huy Hậu, thầy Nguyễn Đình Lượng, thầy Nguyễn Vinh Hiển, cô Nguyễn Thị An, thầy Đặng Tự Ân, thầy Chu Thừa Tuyên, thầy Tô Xuân Hải, thầy Đào Minh Tân... là những con người yêu nghề, luôn trăn trở cải tiến phương pháp, nội dung giảng dạy sao cho phù hợp nhất. Thầy Đặng Tự Ân (Hiệu trưởng thứ hai của trường) cùng với các thầy cô trong tổ Toán-Tin đã biên soạn được bộ giáo trình giảng dạy tin học chuyên - tài liệu được công nhận đề tài nghiên cứu khoa học cấp tỉnh. Có thể nói, phong trào nghiên cứu khoa học của giáo viên trong thời kỳ này phát triển vô cùng mạnh mẽ. Nó là cơ sở để hình thành nên phong cách giảng dạy cũng như học tập của thầy và trò trường Chuyên Nguyễn Trãi sau này. Những kết quả đạt được tuy không nhiều nhưng là những trái ngọt đầu tiên của trường. Việc năm 1994, nhà trường được đón nhận Huân chương lao động hạng Ba là một sự ghi nhận lớn của Đảng và Nhà nước cho sự nỗ lực vươn lên không ngừng của thầy và trò. Trường trung học phổ thông Năng khiếu Hải Hưng đã khẳng định được uy tín, vị thế trong lãnh đạo tỉnh, trong lòng nhân dân của tỉnh Hải Hưng. Nhắc đến trường là nhắc đến một điểm sáng điển hình của phong trào dạy và học. Được khoác trên mình đồng phục trường Năng khiếu là niềm tự hào của các thế hệ học trò. Môi trường sư phạm của trường đã trở thành môi trường lý tưởng.
Năm 1997, sau khi tỉnh Hải Hưng được tách thành hai tỉnh Hải Dương và Hưng Yên, trường Năng khiếu Hải Hưng đổi tên thành trường trung học phổ thông Chuyên Nguyễn Trãi - tên vị anh hùng dân tộc, danh nhân văn hoá thế giới, cũng là người đã có nhiều tháng năm gắn bó với mảnh đất Chí Linh, Hải Dương. Điều này là sự ghi nhận thành tích của trường nhưng đó cũng là trọng trách được giao phó cho trường - xây dựng một hình ảnh đẹp, xứng với tầm vóc của vĩ nhân mà trường mang tên - Nguyễn Trãi.
Những gì mà nhà trường đã làm được đã khẳng định niềm tin và sự kỳ vọng của lãnh đạo tỉnh, của nhân dân Hải Dương đối với trường là có cơ sở. Từ 1998 đến nay, thành tích học sinh giỏi quốc gia liên tiếp đứng tốp 5, trong đó có những năm xếp thứ nhất toàn quốc về tổng số giải. Nhiều học sinh của trường đã được tham dự các kỳ thi học sinh giỏi Quốc tế, khu vực châu Á và đạt giải ở đủ 5 bộ môn Toán học, Vậy lý, Hoá học, Sinh học, Tin học. Tổng số có tới 20 học sinh đạt Huy chương Quốc tế và khu vực, trong đó có 3 Huy chương Vàng, 6 Huy chương Bạc, 8 Huy chương Đồng và 3 Bằng khen. Tỉ lệ đỗ Đại học trên 96%, liên tục có học sinh đỗ thủ khoa vào các trường Đại học danh tiếng trong nước, được tuyển đi du học. Đội ngũ thầy cô giáo ngày càng trưởng thành, trở thành những điển hình sáng trong ngành giáo dục.
Tập thể giáo viên trường THPT chuyên Nguyễn Trãi
Bên cạnh những kết quả đáng tự hào của việc đào tạo học sinh giỏi, trường Chuyên Nguyễn Trãi cũng trở thành một trung tâm giáo dục toàn diện chất lượng cao của tỉnh. Nhà trường được công nhận trường đạt chuẩn Quốc gia năm 2009. Đặc biệt, sau khi nhà Đa năng khánh thành, các Câu lạc bộ thể dục thể thao được hình thành và được công nhận là những câu lạc bộ thể dục thể thao cấp tỉnh. Trong những kỳ thi Hội Khỏe Phù Đổng các cấp, thành tích của học sinh trường Nguyễn Trãi cũng được xếp vào top những trường đầu trong tỉnh. Học trò trường Nguyễn Trãi là những con người toàn diện cả về Đức, Trí, Thể, Mĩ, tạo nên "thương hiệu trường Chuyên Nguyễn Trãi", một thương hiệu mang bản sắc riêng, không trộn lẫn và đáng tự hào.
Năm 2009, nhà trường được tặng thưởng Huân chương Lao động hàng Nhì. Sự ghi nhận của các cấp lãnh đạo khẳng định vị thế của nhà trường, nhưng đồng thời cũng đòi hỏi ở tập thể thầy cô giáo, cán bộ nhân viên và các thế hệ học sinh một trách nhiệm lớn lao hơn - trách nhiệm giữ vững và phát huy những gì làm được, trách nhiệm trở thành lá cờ đầu trong phong trào dạy và học không phải ở trong phạm vi tỉnh Hải Dương mà ở trong phạm vi cả nước.
Ba mươi năm, gần một phần ba thế kỷ! Quãng thời gian đó dủ dài để xây dựng và khẳng định một thương hiệu. Cần một khoảng thời gian nữa để thương hiệu Chuyên Nguyễn Trãi thực sự ghi dấu ấn không thể phai trong lòng người dân Hải Dương, vươn tới tầm vóc Quốc Gia và Quốc Tế. Ghi nhận những kết quả đã làm được, thầy và trò trường Chuyên Nguyễn Trãi hướng đến tương lai. Con đường tiến lên luôn là con đường nhiều chông gai và thử thách. Chắc chắn rằng chúng ta sẽ làm được bởi vì chúng ta có niềm tin, có một tập thể mạnh đoàn kết và đặc biệt chúng ta là những con người của Chuyên Nguyễn Trãi - một thương hiệu đã được khẳng định!