Quan niệm về giáo dục HSG
Trên
thế giới việc phát hiện và bồi dưỡng HSG đã có từ rất lâu. Ở Trung Quốc, từ đời
nhà Đường những trẻ em có tài đặc biệt được mời đến sân Rồng để học tập và được
giáo dục bằng những hình thức đặc biệt.
Trong
tác phẩm phương Tây, Plato cũng đã nêu lên các hình thức giáo dục (GD) đặc biệt
cho HSG. Ở châu Âu trong suốt thời Phục hưng, những người có tài năng về nghệ
thuật, kiến trúc, văn học... đều được nhà nước và các tổ chức cá nhân bảo trợ,
giúp đỡ.
Nước
Mỹ mãi đến thế kỉ 19 mới chú ý tới vấn đề GD học sinh giỏi và tài năng. Đầu
tiên là hình thức GD linh hoạt tại trường St. Public Schools Louis 1868 cho
phép những HSG học chương trình 6 năm trong vòng 4 năm; sau đó lần lượt là các
trường Woburn; Elizabeth; Cambridge…
Và
trong suốt thế kỉ XX, HSG đã trở thành một vấn đề của nước Mỹ với hàng loạt các
tổ chức và các trung tâm nghiên cứu, bồi dưỡng học sinh giỏi ra đời. Năm 2002
có 38 bang của Hoa Kỳ có đạo luật về giáo dục HSG (Gifted & Talented
Student Education Act) trong đó 28 bang có thể đáp ứng đầy đủ cho việc GD học
sinh giỏi.
Nước
Anh thành lập cả một Viện hàn lâm quốc gia dành cho học sinh giỏi và tài năng
trẻ và Hiệp hội quốc gia dành cho học sinh giỏi, bên cạnh Website hướng dẫn GV
dạy cho HS giỏi và HS tài năng (http://www.nc.uk.net/gt/).
Từ năm 2001 chính quyền New
Zealand đã phê chuẩn kế hoạch phát triển chiến lược HSG. CHLB Đức có Hiệp hội
dành cho HSG và tài năng Đức...
Giáo
dục Phổ thông Hàn Quốc có một chương trình đặc biệt dành cho HSG nhằm giúp
chính quyền phát hiện HS tài năng từ rất sớm. Năm 1994 có khoảng 57/ 174 cơ sở
GD ở Hàn Quốc tổ chức chương trình đặc biệt dành cho HSG.
Từ
năm 1985, Trung Quốc thừa nhận phải có một chương trình GD đặc biệt dành cho
hai loại đối tượng HS yếu kém và HSG, trong đó cho phép các HSG có thể học vượt
lớp.
Một trong 15 mục tiêu ưu
tiên của Viện quốc gia nghiên cứu giáo dục và đào tạo Ấn Độ là phát hiện và bồi
dưỡng HS tài năng...
Nhìn
chung các nước đều dùng hai thuật ngữ chính là gift (giỏi, có năng khiếu) và
talent (tài năng). Luật bang Georgia (Hoa Kỳ) định nghĩa HSG như sau:
“HSG là học sinh chứng minh được trí tuệ ở trình độ
cao/và có khả năng sáng tạo, thể hiện một động cơ học tập mãnh liệt/và đạt xuất
sắc trong lĩnh vực lý thuyết/khoa học; người cần một sự giáo dục đặc biệt/ và
sự phục vụ đặc biệt để đạt được trình độ tương ứng với năng lực của người đó”
- (Georgia Law).
Cơ
quan GD Hoa Kỳ miêu tả khái niệm “HS giỏi” như sau: Đó là những học sinh có khả năng thể hiện xuất sắc hoặc năng lực nổi
trội trong các lĩnh vực trí tuệ, sự sáng tạo, khả năng lãnh đạo, nghệ thuật, hoặc
các lĩnh vực lí thuyết chuyên biệt. Những HS này thể hiện tài năng đặc biệt của
mình từ tất cả các bình diện xã hội, văn hóa và kinh tế”.
Nhiều
nước quan niệm: HSG là những đứa trẻ có
năng lực trong các lĩnh vực trí tuệ, sáng tạo, nghệ thuật và năng lực lãnh đạo
hoặc lĩnh vực lí thuyết. Những học sinh này cần có sự phục vụ và những hoạt
động không theo những điều kiện thông thường của nhà trường nhằm phát triển đầy
đủ các năng lực vừa nêu trên.
Có
thể nói, hầu như tất cả các nước đều coi trọng vấn đề đào tạo và bồi dưỡng học
sinh giỏi trong chiến lược phát triển chương trình GD phổ thông. Nhiều nước ghi
riêng thành một mục dành cho HSG, một số nước coi đó là một dạng của giáo dục
đặc biệt hoặc chương trình đặc biệt.
Các hình thức giáo
dục HSG
Nhiều
tài liệu khẳng định: HSG có thể học bằng nhiều cách khác nhau và tốc độ nhanh
hơn so với các bạn cùng lớp vì thế cần có một Chương trình HSG để phát triển và
đáp ứng được tài năng của họ.
Từ điển bách khoa Wikipedia
trong mục Giáo dục HSG (gifted education) nêu lên các hình thức sau đây:
-
Lớp riêng biệt (Separate classes): HSG
được rèn luyện trong một lớp hoặc một trường học riêng, thường gọi là lớp
chuyên, lớp năng khiếu. Nhưng lớp hoặc trường chuyên (độc lập) này có nhiệm vụ
hàng đầu là đáp ứng các đòi hỏi cho những HSG về lí thuyết (academically). Hình
thức này đòi hỏi ở nhà trường rất nhiều điều kiện ( không dựa vào được các gia
đình phụ huynh) từ việc bảo vệ HS, giúp đỡ và đào tạo phát triển chuyên môn cho
giáo viên đến việc biên soạn chương trình, bài học...
-
Phương pháp Mông-te-xơ-ri (Montessori method): Trong một lớp HS chia thành ba nhóm tuổi, nhà trường
mang lại cho HS những cơ hội vượt lên so với các bạn cùng nhóm tuổi. Phương
pháp này đòi hỏi phải xây dựng được các mức độ khá tự do, nó hết sức có lợi cho
những HSG trong hình thức học tập với tốc độ cao.
-
Tăng gia tốc (Acceleration): Những HS
xuất sắc xếp vào một lớp có trình độ cao với nhiều tài liệu tương ứng với khả
năng của mỗi HS. Một số trường Đại học, Cao đẳng đề nghị hoàn thành chương
trình nhanh hơn để HS có thể học bậc học trên sớm hơn. Nhưng hướng tiếp cận
giới thiệu HSG với những tài liệu lí thuyết tương ứng với khả năng của chúng
cũng dễ làm cho HS xa rời xã hội.
- Học tách rời
(Pull-out) một phần thời gian theo
lớp HSG, phần còn lại học lớp thường.
-
Làm giàu tri thức (Enrichment) toàn bộ thời gian HS học theo lớp bình thường,
nhưng nhận tài liệu mở rộng để thử sức, tự học ở nhà.
- Dạy ở nhà
(Homeschooling) một nửa thời gian
học tại nhà học lớp, nhóm, học có cố vấn (mentor) hoặc một thầy một trò (tutor)
và không cần dạy.
- Trường mùa hè (Summer
school) bao gồm nhiều course học
được tổ chức vào mùa hè.
- Sở thích riêng (Hobby)
một số môn thể thao như cờ vua được
tổ chức dành để cho HS thử trí tuệ sau giờ học ở trường.
Phần
lớn các nước đều chú ý bồi dưỡng HSG từ Tiểu học. Cách tổ chức dạy học cũng rất
đa dạng: có nước tổ chức thành lớp, trường riêng... một số nước tổ chức dưới
hình thức tự chọn hoặc course học mùa hè, một số nước do các trung tâm tư nhân
hoặc các trường đại học đảm nhận...
Tuy
vậy, cũng có một số nước không có trường lớp chuyên cho HSG như Nhật Bản và một
số bang của Hoa kỳ. Chẳng hạn: Từ 2001, với đạo luật “Không một đứa trẻ nào bị
bỏ rơi” (No Child Left Behind) giáo dục HSG ở Georgia về cơ bản bị phá bỏ. Nhiều
trường không còn là trường riêng, lớp riêng cho HSG, với tư tưởng các HSG cần
có trong các lớp bình thường nhằm giúp các trường lấp lỗ hổng về chất lượng và
nhà trường có thể đáp ứng nhu cầu giáo dục HSG thông qua các nhóm và các course
học với trình độ cao.
Chính
vì thế vấn đề bồi dưỡng HSG đã trở thành vấn đề thời sự gây nhiều tranh luận:
“Nhiều nhà GD đề nghị đưa HSG vào các lớp bình thường với nhiều HS có trình độ
và khả năng khác nhau, với một phương pháp giáo dục như nhau.
Tuy
nhiên nhiều dấu hiệu chứng tỏ rằng giáo viên các lớp bình thường không được đào
tạo và giúp đỡ tương xứng với chương trình dạy cho HSG. Nhiều nhà GD cũng cho
rằng những HS dân tộc ít người và không có điều kiện kinh tế cũng không tiếp
nhận được chương trình giáo dục dành cho HSG. Trong khi quỹ dành cho GD chung
là có hạn nên sẽ ảnh hưởng nhiều tới hiệu quả đào tạo tài năng và HS giỏi”.
Mục tiêu dạy học
sinh giỏi
Mục
tiêu chính của chương trình dành cho HSG và HS tài năng nhìn chung các nước đều
khá giống nhau. Có thể nêu lên một số điểm chính sau đây:
- Phát triển phương pháp suy
nghĩ ở trình độ cao phù hợp với khả năng trí tuệ của trẻ.
- Bồi dưỡng sự lao động, làm
việc sáng tạo
- Phát triển các kĩ năng,
phương pháp và thái độ tự học suốt đời
- Nâng cao ý thức và khát
vọng của trẻ về sự tự chịu trách nhiệm
- Khuyến khích sự phát triển
về lương tâm và ý thức trách nhiệm trong đóng góp xã hội
- Phát triển phẩm chất lãnh
đạo.
Theo Đỗ Ngọc Thống
Tia Sáng
